Πένθος είναι η απάντηση της ψυχής απέναντι στην απώλεια. Ως απώλεια δεν εννοούμε μόνο το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου ή ζώου αλλά αναφερόμαστε γενικά σε καταστάσεις όπως χωρισμός, ακρωτηριασμός, μαστεκτομή, συνταξιοδότηση, απώλεια αγαπημένων υλικών αγαθών κ.α. Παρ όλο που πολλές φορές συσχετίζουμε το πένθος με τα συναισθήματα της λύπης ή και της κατάθλιψης, η αλήθεια είναι ότι το πένθος αγγίζει και άλλες πλευρές μας, όπως σωματικές, κοινωνικές και πνευματικές.
Διανοητικά γνωρίζουμε όλοι την πιθανότητα που υπάρχει να βιώσουμε κάποιον θάνατο στη ζωή μας (με πιο πιθανό αυτόν των γονιών μας), όμως ο θάνατος δεν αφορά τη λογική μας. Το να πεθαίνει κάποιος που αγαπάμε έχει να κάνει με τα συναισθήματα, όχι με τη σκέψη. Πότε όμως αρχίζει η «δουλειά» με το πένθος; Αρχίζει μήπως τη στιγμή που χτύπησε το τηλέφωνο αργά το βράδυ και «ξέραμε» πριν το απαντήσουμε; Αρχίζει μήπως μέσα στο νοσοκομείο; Ή μήπως όταν αντικρίσουμε το αγαπημένο μας πρόσωπο πεθαμένο; Μήπως κάποιες μέρες μετά την κηδεία, όταν έχουν φύγει όλοι και μένουμε «μόνοι».;
Φυσικά για κάθε άτομο η διεργασία του πένθους είναι διαφορετική. Η περίοδος του πένθους είναι μια περίοδος μεγάλης εσωτερικής μοναξιάς. Ενώ εκείνη τη στιγμή πράγματι χρειαζόμαστε ανθρώπους κοντά μας, μπορεί να δούμε ότι συγγενείς ή φίλοι μας αποφεύγουν. Στις μέρες μας ο θάνατος περιβάλλεται με φόβο ή ντροπή και πάνε πολλά χρόνια από τότε που η ταμπέλα: «Κλειστό λόγω πένθους» σταμάτησε να μπαίνει σε καταστήματα, όπως σταμάτησαν φυσικά και τα συλλυπητήρια και το «πλησίασμα» των ανθρώπων, λόγω άγνοιας του γεγονότος.
Παρόλο που γνωρίζουμε ότι το πραγματικό πένθος – η φωνητική έκφραση του πόνου και της θλίψης μας είναι υγιής και μας γιατρεύει, στην πραγματικότητα αυτό που αναμένεται από εμάς είναι να μην το δείχνουμε. Μοιάζει σαν να έχουμε απορρίψει την αλήθεια ότι ο θάνατος, είναι μέρος της ζωής μας και ότι υπάρχει ο χρόνος που θα πεθάνουμε. Προσπαθούμε να υποκριθούμε ότι θάνατος είναι κάτι το οποίο δεν συμβαίνει. Πολλοί γιατροί αντιμετωπίζουν το θάνατο σαν δική τους αποτυχία και όχι σαν φυσιολογική κατάληξη μιας ασθένειας ή των γηρατειών.
Η άρνηση αυτής της αλήθειας κοστίζει πολύ στον πενθούντα ο οποίος θα έρθει αντιμέτωπος με την πραγματικότητα και το πιο πιθανό είναι ότι μετά την πρώτη αρχική παρουσία των ανθρώπων στη κηδεία, αυτήν την πραγματικότητα θα την περάσει μόνος του. Ίσως μετά από λίγο καιρό να αρχίσει να παίρνει μηνύματα από το περιβάλλον του ότι «πρέπει να το ξεπεράσει» , «να πετάξει τα ρούχα του πεθαμένου», «να μην πηγαίνει κάθε τόσο στο νεκροταφείο». Και παρ΄όλο που το ν’ αφήνουμε ελεύθερα τα συναισθήματα μας είναι υγιές και φυσικό και το να τα καταπιέζουμε δεν είναι, θα πιέζεται από τους χρόνους και τις αντοχές άλλων ανθρώπων «να προχωρήσει».
Το πένθος όμως διακρίνεται από τα δικά του μοναδικά στάδια, μοναδικά τόσο για τον κάθε άνθρωπο όσο και για το κάθε πένθος. Ορισμένοι ερευνητές , ανάμεσα τους η πιο γνωστή για τη δουλειά της με ετοιμοθάνατους ασθενείς, Dr. Elisabeth Kubler- Ross, αλλά και άλλοι μετά από αυτήν, εντόπισαν αυτά τα στάδια στη διαδικασία του πένθους. Αυτά, περιλαμβάνουν την άρνηση, το θυμό, τη διαπραγμάτευση, τη κατάθλιψη και τέλος την αποδοχή. Τα στάδια ακολουθούν κυκλική μορφή και δεν έχουν συγκεκριμένη σειρά που εμφανίζονται.
Η αυτοκτονία, ο θάνατος από βίαιες συνθήκες ή ο θάνατος παιδιού διεγείρουν ειδικά προβλήματα για τους πενθούντες, γιατί η δυσκολία του να δεχτεί ο πενθών την πραγματικότητα, είναι σαφώς δυσκολότερη και πιο περιπλεγμένη.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι , αυτό που δεν λέγεται, αυτό που θάβεται , αυτό που δεν φέρνουμε στο φως είναι που μπορεί να υποσκάψει τον ανθρώπινο ψυχισμό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο πόνος, ο θυμός, η ενοχή ή ο φόβος είναι συναισθήματα τα οποία βρίσκονται παρόντα μέσα στη διαδικασία του πένθους και θα πρέπει απαραίτητα να βρίσκουμε τρόπους να τα εκφράζουμε. Τα τελετουργικά διαφόρων θρησκειών είναι σοφά φτιαγμένα, αφού στη δύσκολη φάση που ένας άνθρωπος πενθεί. μας προτρέπουν να λειτουργήσουμε με τέτοιον τρόπο ώστε να μην μείνουμε μόνοι. Η κηδεία, το μνημόσυνο, το τραπέζι μετά την κηδεία είναι όλα τελετουργικά, τα οποία μας «αναγκάζουν», να βρεθούμε με κόσμο. Εκτός από την αυστηρά θρησκευτική και πνευματική τους χρησιμότητα, μας προτρέπουν να «θυμηθούμε» ότι αυτή η δύσκολη περίοδος χρειάζεται να την περνάμε με ανθρώπους.
Τέλος, η ενημέρωση για άλλη μια φορά παίζει σημαντικό ρόλο. Διαβάστε βιβλία που αφορούν τη διαδικασία του πένθους. Χρησιμοποιήστε αξιόπιστες πηγές από το internet για να ενημερωθείτε. Ζητήστε βοήθεια αν υποψιάζεστε ότι κάποιος που πενθεί μπορεί να βλάψει τον εαυτό του. Ζητήστε επίσης βοήθεια αν εσείς ο ίδιος πενθείτε και δυσκολεύεστε ή νοιώθετε μπερδεμένος. Αμφισβητήστε μόνοι σας τα στερεότυπα που θέλουν τα «δύσκολα» να τα περνάμε «μόνοι μας».
Το πραγματικό κουράγιο βρίσκεται ακριβώς στον αντίποδα. Στο να ζητήσουμε βοήθεια και στήριξη τη στιγμή ακριβώς που το έχουμε ανάγκη. Αυτό μας κάνει άλλωστε και ανθρώπους. Και ανθρώπινους.
από τη Νάνσυ Ψημενάτου
σύμβουλος Ψυχικής υγείας
