Σε μια εποχή σαθρής οικονομίας και στέρησης της προοπτικής για ένα καλύτερο αύριο, εντείνεται η ανάγκη για εναλλακτικές λύσεις σε θέματα μείζονος σημασίας όπως η ανεργία και η οικονομική ύφεση και δυσπραγία. Η κοινωνική οικονομία έρχεται στο προσκήνιο δρώντας κατασταλτικά στον πονοκέφαλο που προκαλεί ο καπιταλισμός.
Κοινωνική ή αλληλέγγυα χαρακτηρίζεται η οικονομία που ανάμεσα σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα προάγει δραστηριότητες κοινωνικού χαρακτήρα, με σκοπό την εξυπηρέτηση των αναγκών. Οι μετέχοντες στην εναλλακτική οικονομική δραστηριότητα δρουν επ’ αγαθώ της κοινωνίας, με ανάπτυξη μιας σχέσης αλληλοεξυπηρέτησης και ευσυνειδησίας ως προς την κατανάλωση υπηρεσιών και αγαθών σε επίπεδο τοπικό αρχικά, εθνικό κατ’ επέκταση.
Ωστόσο, με τον περιορισμένο ρόλο του χρήματος στο πλαίσιο της «οικονομίας της αλληλεγγύης», ευλόγως τίθεται το ερώτημα εάν η πρόταση αυτή ερείδεται σε ουτοπίες. Περιπτώσεις όπως αυτή της Αργεντινής, αποδεικνύουν πως η συμμετοχική οικονομία μπορεί να σταθεί ως δύναμη ικανή να αμβλύνει τις οικονομικές δυσκολίες. Με τη λήψη καινοτόμων αποφάσεων, το σχηματισμό ενώσεων οικονομικής, κοινωνικής και ιατρικής δραστηριότητας που θα προσφέρουν αφιλοκερδείς υπηρεσίες, με την ίδρυση «ηθικών τραπεζών», ισοδίκαιο εμπόριο.
Το παράδειγμα της Αργεντινής
Έπειτα από μια περίοδο οικονομικών και πολιτικών διακυμάνσεων, το Δεκέμβριο του 2001 η Αργεντινή κηρύσσει πτώχευση και η χώρα παραμένει κυβερνητικά ακέφαλη. Εικόνες χάους θα επικρατήσουν, η εργασία και το κεφάλαιο περνούν στην πλήρη απαξίωση ενώ η ανάδυση από το πάτο της εξαθλίωσης φαντάζει ανέφικτη. Από τη μια υπάρχει η χώρα του ΔΝΤ, της πολιτικής και οικονομικής αστάθειας από την άλλη γεννιέται ένα κίνημα, ορμώμενο από την πρωτοβουλία των πολιτών που υποστηρίζει ότι μπορεί να επιβιώσει και χωρίς χρήματα. Γεννήθηκαν τα κοινωνικά δίκτυα αλληλέγγυας οικονομίας, λέσχες ανταλλαγών ή αλλιώς οι λεγόμενες nodos με σκοπό να στηρίξουν την τοπική οικονομία και να ενισχύσουν το αίσθημα της αυτοσυντήρησης. Πέραν της επίσημης οικονομίας κατάφερε να επικρατήσει μια «αλλιώτικη», αλληλέγγυα και με θετικά αποτελέσματα.
Το υπουργείο Οικονομίας της Αργεντινής αναγνώρισε τη δυναμική αυτής της πρακτικής και αποφάσισε να τη στηρίξει προσφέροντας βοήθεια και εκπαίδευση σε θέματα διαδικτυακής τεχνολογίας. Το κίνημα της ανταλλακτικής οικονομίας, της αστικής καλλιέργειας έχει εξαπλωθεί και στις υπόλοιπες χώρες της Λατινικής Αμερικής αλλά και παγκοσμίως. Στο Βανκούβερ του Καναδά, το κίνημα της γειτονιάς και της αστικής καλλιέργειας έχει αποκτήσει μεγάλη απήχηση καθώς το 44% των βρώσιμων προϊόντων καλλιεργείται στις αυλές και τα μπαλκόνια των σπιτιών, ενώ το ίδιο το κράτος έχει παραχωρήσει 17 κήπους στη διάθεση των πολιτών.
Εναλλακτικά νομίσματα
Χιλιάδες εναλλακτικά νομίσματα κυκλοφορούν σε όλο τον κόσμο συμπληρωματικά ή και παράλληλα με τα εθνικά ή υπερεθνικά νομίσματα ως απάντηση στην έλλειψη ρευστότητας, το χρέος και την ανεργία.
- Μια τοπική ομάδα στη πόλη Kan’onjil της Ιαπωνίας επανέφερε το παλιό νόμισμα Kan’eitsuho που κυκλοφορούσε από το 1636 έως και το 1953 και αντιστοιχούσε σε 30 γεν.
- Στη Γερμανία λειτουργούν 73 περιφερειακά ταμεία αλληλοβοήθειας που υποστηρίζουν τα 30 ενεργά νομίσματα. Το πρώτο εμφανίστηκε στη Βρέμη το 2001 και ονομάστηκε ρολόντ, στη συνέχεια το chima gauer στη Βαυαρία και το 2007 το Μπερλίνε στο Βερολίνο.
- Στη Γαλλία, το sol αποτελεί ένα ηλεκτρονικό νόμισμα που εμφανίστηκε το 2007 και χρησιμοποιείται στην εναλλακτική κοινωνική οικονομία, σε μαγαζιά συνεταιριστικά ισοδίκαιου εμπορίου, ταμεία αλληλοβοήθειας κ.τ.λ.
- Στην Ιταλία, τα εναλλακτικά νομίσματα libra και credito κυκλοφορούν στο Βορρά.
- Η Banco Palmas αποτελεί τη πρώτη κοινωνική τράπεζα και ιδρύθηκε το 1997 στη Βραζιλία. Το 2007 απέσπασε το βραβείο Αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας από τα Ηνωμένα Έθνη και σήμερα κυκλοφορεί 51 εναλλακτικά νομίσματα, λειτουργώντας υπό την προστασία του Ινστιτούτου Banco Palmas.
Ωστόσο, η πρακτική της ανταλλακτικής οικονομίας και των αυτοσχέδιων νομισμάτων αφορούν και τα πολιτιστικά προϊόντα, συμβάλλοντας στη μετάδοση της κουλτούρας. Το 2004 ο Πάμπλο Καπίλε δημιούργησε τη Cubo Card, ένα εναλλακτικό νόμισμα για ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ της καλλιτεχνικής κοινότητας της περιοχής Cuiaba. Οι καλλιτέχνες της περιοχής δημιούργησαν αυτοδιαχειριζόμενους καλλιτεχνικούς οργανισμούς με σκοπό να προάγουν τη ντόπια μουσική ανταλλάσσοντας της με αγαθά και άλλες υπηρεσίες.
Κοινωνική οικονομία στην Ελλάδα
Αυτήν τη στιγμή, στην Ελλάδα δεν υπάρχει κάποιο νομοθετικό ή χρηματοδοτικό πλαίσιο που να στηρίζει την κοινωνική οικονομία. Ακολουθώντας περισσότερο τη δομή του τοπικού παζαριού, η οικονομία της αλληλεγγύης δεν υπήρξε έντονη σε αντίθεση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη, με αποτέλεσμα αρκετές προσπάθειες να μην έχουν ευοδωθεί. Έως και σήμερα, η δραστηριότητα του οικονομικού αυτού τομέα περιορίζεται σε συνεταιρισμούς (γυναικών, αγροτικοί, αστικοί, κοινωνικοί) με κοινωνικό περισσότερο χαρακτήρα και στόχο την παροχή αρωγής σε ευπαθείς πληθυσμιακές ομάδες. Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και άλλες κοινωνικές επιχειρήσεις όπως πολιτιστικοί σύλλογοι, περιβαλλοντικές και οικολογικές οργανώσεις καθώς και εθελοντικοί οργανισμοί.
Η αποτυχία των παραπάνω κινήσεων έγκειται στην περιορισμένη παραγωγικότητα που δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητά των επιχειρήσεων. Πέραν των μεμονωμένων τοπικών πρωτοβουλιών, μια κοινωνική οικονομία χρήζει συνολικής ακραιφνούς προσπάθειας. Με την ίδρυση μη κερδοσκοπικών εταιρειών που θα διαθέτουν προϊόντα ευρείας κατανάλωσης σε καλές τιμές και υψηλή ποιότητα, καλύπτοντας μόνο τα απαραίτητα έξοδα.
Με συνεννόηση των τοπικών οικονομιών για την προώθηση προϊόντων όπως στις περιπτώσεις που οι ίδιοι οι αγρότες αδυνατούν να διαθέσουν τα προϊόντα τους, απομακρύνοντας τον εφιάλτη των πολυεθνικών. Με χαριστικά παζάρια, ενέργειες στο πλαίσιο μιας οικονομίας που όπως αναφέρει ο εκδότης και συγγραφέας Κώστας Κοροντζής «προάγουν την ευσυνειδησία στον καταναλωτή, μια νοοτροπία αποφυγής της χαζής κατανάλωσης».
Πέραν των εμπορικών συναλλαγών, ήδη γίνονται αξιέπαινες προσπάθειες και στον τομέα των υπηρεσιών, όπως το Εθελοντικό Ιατρείο Κοινωνικής Αλληλεγγύης Ρεθύμνου, μια πρωτοβουλία με πολλούς θιασώτες και ιατρούς πρόθυμους να ακολουθήσουν το παράδειγμα. Άλλη παράμετρος του ζητήματος προτάσσει την ανταλλαγή των υπηρεσιών ως βάση μιας δίκαιης οικονομίας. Πρόκειται στην ουσία για την αξιοποίηση των ικανοτήτων των ατόμων που η κρίση στον οικονομικό και εργατικό τομέα δεν μπορεί να περιορίσει.
Της Ειρήνης Στέφου και του Μάριου Οικονόμου
Εθελοντισμός, μια αξία που κινδυνεύει από διαστρέβλωση
Η έννοια του εθελοντισμού συνυφασμένη με τις έννοιες της προσφοράς, της αυτοθυσίας ακόμη και της μάθησης έχει ενταχθεί στο εργασιακό τοπίο του σύγχρονου καπιταλισμού, ως η νέα μορφή αποδεκτής απλήρωτης εργασίας, γεννώντας διλήμματα ηθικής φύσης και εγείροντας οικοδομήματα εκμετάλλευσης με ισχυρότατα ψυχολογικά και ιδεολογικά διλήμματα. Η ευθύνη άλλωστε της εθελοντικής προσφοράς αποτελεί βασικό αξιακό χαρακτηριστικό του πολίτη.
Η ανθρωπιστική αξία του εθελοντισμού είναι δεδομένη, με την έννοια της εκούσιας και ανιδιοτελούς κοινωνικής προσφοράς. Δεδομένου ωστόσο του νομικού ελλείμματος, είναι ανάγκη να αντιληφθούμε τα όρια του εθελοντισμού υπερασπίζοντας τα εργασιακά δικαιώματα που διαρκώς υποσκάπτονται.
Το 2011 ανακηρύσσεται Πανευρωπαικό έτος Εθελοντισμού, οι ΜΚΟ που βασίζουν τη δράση τους στην εθελοντική εργασία αυξάνονται συνεχώς, όλο και περισσότεροι νέοι εγκλωβίζονται στο εργασιακό καθεστώς της εθελοντικής και κατά συνέπεια απλήρωτης μαύρης και ελαστικής εργασίας χωρίς κανένα εργασιακό δικαίωμα.
Οι νέοι εθελοντές αναγκάζονται να καταφύγουν στην εθελοντική εργασία προκειμένου να αποκτήσουν την απαραίτητη προϋπηρεσία ή ακόμα χειρότερα, τις δεξιότητες και τις γνώσεις που τα πανεπιστήμια δεν τους προσέφεραν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, ίσως ακόμα και για να διοχετεύσουν τη δημιουργικότητα και την ενέργειά τους απασχολούμενοι με το αντικείμενο των σπουδών τους. ταυτόχρονα παράγουν έργο και κέρδος για τις εταιρείες, τις δομές και το κράτος με αντάλλαγμα μια βεβαίωση εργασίας- φαινόμενο που πλήττει ιδιαίτερα τους αποφοίτους των τμημάτων κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών. Ρεκόρ σημειώνεται σε οργανωμένες δομές ψυχολογικής υποστήριξης πασχόντων ατόμων όπως σε προγράμματα πρόληψης, φροντίδας παιδιών, κακοποιημένων γυναικών, προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ολόκληρες κοινωνικές δομές βασίζονται πια στην εθελοντική εργασία καλύπτοντας κενά στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας. Το κράτος και πάλι αδυνατεί ή απλά φαίνεται απρόθυμο να αντιμετωπίσει τα σύνθετα κοινωνικοοικονομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα.
Εθελοντική εργασία παρατηρείται έντονα στη δράση των ΜΚΟ στους τομείς κοινωνικής και περιβαλλοντικής πολιτικής, όπως επίσης και στη δράση νεοσύστατων συλλογικοτήτων των οποίων η δραστηριότητα στοχεύει στην αντιμετώπιση καθημερινών πρακτικών ζητημάτων, όπως για παράδειγμα η αποκομιδή των σκουπιδιών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, δενδροφυτεύσεις. Ο θεσμός της εθελοντικής εργασίας ενισχύεται διαρκώς σε τοπικό, κρατικό αλλά και πανευρωπαϊκό επίπεδο: η ΕΕ ομολογεί το ρόλο των εθελοντικών οργανώσεων ως ένα σημαντικό μέσο παροχής υπηρεσιών που χαρακτηρίζονται από ποιότητα και χαμηλότερο κόστος. Στοχεύοντας, λοιπόν, σε επιπλέον δωρεάν εργατικά χέρια που θα καλύψουν τα κενά της τοπικής αυτοδιοίκησης, οργανώνεται συστηματικά η εθελοντική εργασία από το δήμο Συκεών και το δήμο Θεσσαλονίκης, χωρίς καμία μείωση των δημοτικών τελών, ενώ ταυτόχρονα μειώνονται οι θέσεις τυπικής εργασίας, στερώντας από τους επαγγελματίες τη δυνατότητα να εργαστούν. Επηρεασμένος μάλιστα ο Κώστας Γκιουλέκας διοργανώνει προκλητικά στη Θεσσαλονίκη ημερίδα με θέμα: «Εθελοντισμός: αχτίδα φωτός στην γκρίζα Ελλάδα»!
Στην ιστοσελίδα της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς προβάλλεται με κυνικότητα ο εθελοντισμός: « Ψάχνεις για δουλειά; Είσαι αβέβαιος για τις προοπτικές σου; Αναζητάς νέες εμπειρίες; Εμπρός, γίνε ένας ευρωπαίος εθελοντής!» αποκαλύπτοντας την επικίνδυνη διαστρέβλωση της έννοιας του εθελοντισμού μέσα από την πρόφαση των αλτρουιστικών κινήτρων και των αξιών που οι δράσεις του περιβάλλονται, καλύπτοντας έντεχνα τις υστερόβουλες προσπάθειες εκμετάλλευσής του.
Κατερίνα Νοτοπούλου
Η επαρχία… ξαναφυτρώνει!
Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε η (πρώτη) γιορτή συνάντησης και ανταλλαγής παραδοσιακών σπόρων στο Δύστο Ευβοίας
Με κύριο σύνθημα την επιστροφή σε εναλλακτικούς τρόπους ζωής και ανάπτυξης, έκλεισαν την εκδήλωση ανταλλαγής παραδοσιακών σπόρων, χωρίς χρήματα, τα περίπου 600 άτομα που βρέθηκαν την Κυριακή 10 Απριλίου στο Δύστο Ευβοίας. «Η Εύβοια είναι ένας τόπος ευλογημένος, έχει πάρα πολλές ποικιλίες», λέει η Γ. Παπαστυλιανού, γεωπόνος και καθηγήτρια στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να αποκτήσουν παλιές ντόπιες ποικιλίες φυτών και λαχανικών, όπως τομάτας, μπάμιας, καρπουζιού, πεπονιού, φασολιού ακόμη και σπόρο σιταριού που θεωρείται σπάνιος. Σπόρους που κρατούσαν οι αγρότες μετά τις καλλιέργειες κάθε εποχής. «Με τον τρόπο αυτό κινούμαστε προς την κατεύθυνση της τοπικής ανάπτυξης με δράσεις φιλικές προς το περιβάλλον και την οικολογία», λέει η Γ. Σίμωση, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Δύστου.
Ιδιαίτερα μεγάλη ήταν η συμμετοχή των νέων που δείχνουν να επιστρέφουν στην επαρχία και να ασχολόνται με τη ντόπια παραγωγή. «Αυτό είναι το πρώτο βήμα. Θα ακολουθήσουν και άλλα πιο δυναμικά και δραστικά. Θα μιλάμε για κινήματα», προβλέπει η εθελόντρια Ξ. Μουστάκα.
Πρωτοβουλίες σαν την ανταλλαγή σπόρων, συμβάλλουν στην αποκέντρωση, τη στήριξη της ελληνικής παραδοσιακής διατροφής και των εγχώριων προϊόντων. «Τα δύο τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε αύξηση 6-7% της γεωργικής απασχόλησης», σύμφωνα με τον Δ. Μαυράκο, πρόεδρο του περιβαλλοντικού και πολιτιστικού συλλόγου Παπάγου «Υμηττός». «Υπάρχει έντονη η επιθυμία να ξαναγυρίσουμε πίσω, να ξαναβρούμε τι μυρωδιές μας και τις γεύσεις μας που έχουν χαθεί», δήλωσε ο Β. Αβδελάς, γεωπόνος και εμπνευστής της εκδήλωσης. «Στόχος είναι να προωθήσουμε τον εθελοντισμό», λέει ο Α. Ζαμπέτας, μέλος του συλλόγου Ενεργών Πολιτών Ερέτριας.
Tο ενδιαφέρον του κόσμου υπήρξε μεγάλο ενώ στη γιορτή, που υποστήριξαν με την παρουσία τους τοπικές οικολογικές οργανώσεις και σύλλογοι από όλη την Ελλάδα, προσφέρθηκαν φέτα, ελιές, ψωμί, κρασί και τσίπουρο από τοπικούς παραγωγούς. Οι πολίτες που παραβρέθηκαν είχαν την ευκαιρία να πάρουν πληροφορίες για τις καλλιέργειες των σπόρων και τη φροντίδα των φυτών από γεωπόνους, επιστήμονες και εθελοντές.
Η γιορτή ανταλλαγής σπόρων πραγματοποιήθηκε από τον Εξωραϊστικό Σύλλογο του Δύστου σε συνεργασία με την εναλλακτική κοινότητα «Πελίτι» και υπήρξε η αρχή για περισσότερες μελλοντικές δράσεις. Μια μέρα νωρίτερα, το χωριό άλλαξε το «πρόσωπό» του. Τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου με την καθοδήγηση των εθελοντών πολιτών, καθάρισαν τους δρόμους.
Η γιορτή ανταλλαγής σπόρων πραγματοποιήθηκε από τον Εξωραϊστικό Σύλλογο του Δύστου σε συνεργασία με την εναλλακτική κοινότητα «Πελίτι» και υπήρξε η αρχή για περισσότερες μελλοντικές δράσεις. Μια μέρα νωρίτερα, το χωριό άλλαξε το «πρόσωπό» του. Τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου με την καθοδήγηση των εθελοντών πολιτών, καθάρισαν τους δρόμους.
Χρυσάνθη Μαστροκώστα
Κοινωνικά παντοπωλεία
Ο θεσμός του κοινωνικού παντοπωλείου ξεκίνησε σε πολλούς δήμους της Ελλάδας, ώστε εκείνοι που έχουν πραγματικά ανάγκη να προμηθεύονται με τρόφιμα που δωρίζουν επιχειρήσεις της εκάστοτε περιοχής. Αρκετοί είναι οι πολίτες που λόγω της δυσχερούς οικονομικής τους κατάστασης βρήκαν στα κοινωνικά παντοπωλεία βασικά είδη διατροφής και υγιεινής.
Τα παραπάνω δίκτυα εφαρμόζουν τους κανόνες ενός ανταλλακτικού συστήματος που λειτουργεί ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση των αγαθών. Κάτι ανάλογο που συμβαίνει σε ένα κανονικό οικονομικό σύστημα, μόνο που σε αυτό τα χρήματα δεν παίζουν κανένα απολύτως ρόλο. Το μότο της πρώην καθηγήτριας Χαϊντεμαρίε Σβέρμερ, «Μπορώ να ζω και χωρίς χρήματα», φαίνεται να παίρνει σάρκα και οστά και να κερδίζει έδαφος μέσα σε μια εποχή ασαφούς οικονομικής ανάπτυξης. Μπορεί οι υπέρμαχοι του χρήματος να θεωρούν ουτοπική την επιτυχία του σύγχρονου ανταλλακτικού εμπορίου, ωστόσο το παράδειγμα της Αργεντινής απέδειξε πως όταν ο λαός ενώνεται για κάτι κοινό που θα ωφελήσει τον ίδιο και τους γύρω του μπορεί να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για μια καινούργια εποχή.
http://www.epohi.gr
